„W sytuacji gdy byliśmy świadkami lub ofiarami konkretnych działań, które w naszym odczuciu łamały jeden z wyżej opisanych przepisów, mamy kilka możliwości. Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa możemy złożyć ustnie bądź pisemnie:
- Jeśli zdecydujemy się zrobić to pisemnie, powinniśmy opisać całe zdarzenie i wysłać pismo do prokuratury (wzór zawiadomienia Załącznik 1).
- Zawiadomić możemy również ustnie. W tej sytuacji należy udać się do komisariatu Policji i złożyć ustne zawiadomienie. Policjant zajmujący się sprawą będzie chciał poznać wszystkie szczegóły zdarzenia, o którym informujemy. Bardzo istotne jest, że zawiadomienie MUSI zostać przyjęte.
Organy ścigania (Policja, prokurator) mogą odmówić wszczęcia śledztwa, są jednak zobowiązane do przyjęcia zawiadomienia, co oznacza, że bez wyjątku, zawsze muszą sprawę zbadać i sprawdzić. Następnie prokurator powinien niezwłocznie (a w niektórych przypadkach w ciągu 30 dni) wydać lub zatwierdzić postanowienie o wszczęciu bądź odmowie wszczęcia śledztwa w danej sprawie:
- Jeżeli zostaniemy poinformowani o wszczęciu śledztwa, to możemy mieć satysfakcję z dobrze wypełnionego obywatelskiego obowiązku. Podczas czynności Policji i prokuratora możemy zostać wezwani na przesłuchanie w charakterze świadka. Przesłuchanie musi nawiązywać do naszego zawiadomienia.
- Inaczej wygląda sytuacja, gdy prokurator lub Policja odmówi wszczęcia śledztwa. Na takie postanowienie, jeśli jesteśmy tylko zawiadamiającym, nie przysługuje nam zażalenie. Przysługuje ono jednak pokrzywdzonemu oraz osobie lub instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, która złożyła zawiadomienie (wzór zażalenia – Załącznik 2).
Wynika z tego, że niekiedy o podejrzanym wydarzeniu dobrze jest poinformować np. Stowarzyszenie „Otwarta Rzeczpospolita”, ponieważ instytucja społeczna, jaką jest OR, w wypadku odmowy wszczęcia śledztwa ma większe uprawnienia niż osoba fizyczna zawiadamiająca o popełnieniu przestępstwa.
Jeśli nasze zażalenie zostanie uwzględnione przez sąd, to dobrze wypełniliśmy obowiązek. Niestety, są jeszcze dwie inne możliwości:
- Po pierwsze, sąd może odmówić przyjęcia zażalenia, jeśli zostało złożone przed nieuprawniony podmiot (gdy zawiadamiający jest osobą fizyczną), jednak np. naszemu stowarzyszeniu odmówić już nie można. Na takie postanowienie również przysługuje zażalenie, jeśli jednak rzeczywiście tylko zawiadomiliśmy o przestępstwie, sąd utrzyma zaskarżone przez nas postanowienie w mocy.
- Po drugie, sąd może pozostawić nasze zażalenie bez rozpoznania, co de facto oznacza utrzymanie zaskarżonego postanowienia w mocy. Niestety, w tym wypadku nie przysługuje już nam dalsza procedura.”