A

ageizm – postawy oparte na stereotypach i uprzedzeniach  odnoszących się do wieku danej osoby lub grupy osób;

antysemityzm – uprzedzenie skierowane przeciwko Żydom; forma ksenofobii i nietolerancji;

C

cechy prawnie chronione – katalog cech prawnie chronionych w Kodeksie Pracy (płeć, wiek, niepełnosprawność, rasa, religia, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientacja seksualna, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy) oraz w tzw. Ustawie antydyskryminacyjnej (płeć, rasa, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek, orientacja seksualna);

D

dyskryminacja – nierówne, gorsze traktowanie osoby w oparciu o jej przynależność do pewnej grupy, wyróżnionej na podstawie jednej cechy, i będące pochodną istniejących stereotypów i uprzedzeń; niewłaściwe, wybiórcze, krzywdzące, nieuzasadnione i niesprawiedliwe traktowanie poszczególnych jednostek ze względu na ich przynależność grupową;

dyskryminacja krzyżowa – dyskryminacja ze względu na różne charakterystyki grupowe danej osoby, które wchodzą z sobą w interakcje jednocześnie;

dyskryminacja pośrednia – forma dyskryminacji mająca miejsce wtedy, gdy pozornie neutralny przepis, kryterium lub praktyka może doprowadzić do szczególnie niekorzystnej sytuacji osób określonego pochodzenia rasowego lub etnicznego, określonej religii, przekonań, niepełnosprawności, wieku lub orientacji seksualnej, płci etc.;

dyskryminacja pozytywna – preferencyjne traktowanie osób należących do niedoreprezentowanej lub wykluczonej grupy społecznej, w celu przyspieszenia eliminacji dotykających ich nierówności;

dyskryminacja wielokrotna – dyskryminacja osoby ze względu na przynależność do różnych grup, doświadczana oddzielnie, w różnym czasie;

E

edukacja antydyskryminacyjna – świadome działanie podnoszące wiedzę, umiejętności i wpływające na postawy, które ma na celu przeciwdziałanie dyskryminacji i przemocy motywowanej uprzedzeniami oraz wspieranie równości i różnorodności;

ekstremizm – propagowanie i realizowanie skrajnych ideologii i poglądów politycznych, ekonomicznych, społecznych i religijnych, wprowadzanych w życie za pomocą radykalnych środków;

empowerment – upełnomocnienie, uwłasnowolnienie, upodmiotowienie; pojęcie odnosi się przede wszystkim do członków/kiń grup dyskryminowanych, mniejszościowych i marginalizowanych, które są/zostały wykluczone z procesów podejmowania decyzji, możliwości wpływu, posiadania szeroko rozumianej władzy;

etnocentryzm – postawa charakteryzująca się pełną aprobatą członków własnej grupy społecznej, jej wywyższaniem, połączona zazwyczaj z niechęcią lub negacją członków innej grupy;

F

faszyzm – kierunek polityczny głoszący hasła skrajnie nacjonalistyczne, antydemokratyczne i antyliberalne, zmierzający do stworzenia państwa totalitarnego i monopartyjnego;

feminizm – ruch społeczny dążący do rzeczywistej równości kobiet i mężczyzn w społeczeństwach, a także dyscyplina naukowa powstała w relacji do aktywności społecznej feministek;

G

gender – tzw. płeć społeczno-kulturowa; zestaw norm, dotyczących wszystkiego, co w danej kulturze czy społeczeństwie jest uważane za odpowiednie dla kobiety/ dziewczynki lub mężczyzny/ chłopca; zestaw zakazów i nakazów oraz oczekiwań społeczeństwa wobec kobiet i mężczyzn;

gender mainstreaming  – strategia oznaczająca włączanie perspektywy płci do głównego nurtu polityki i podejmowania decyzji, uwzględnianie potrzeb i możliwości obu płci we wszystkich podejmowanych działaniach, projektach, politykach;

H

heteronormatywność – system norm obowiązkowego heteroseksualizmu oraz narzucany, tworzony przez system społeczny zespół ról i wzorców wg. którego każdy mężczyzna i każda kobieta ma się zachowywać;

homofobia – zjawisko niechęci i agresji skierowanej do osób homoseksualnych;

homoseksualizm – określenie tzw. orientacji psychoseksualnej – tj. odczuwania pociągu seksualnego do osób tej samej płci;

I

islamofobia – lęk przed islamem i jego przedstawicielami i przedstawicielkami oraz bazujący na uprzedzeniach stosunek do islamu, wszystkich zagadnień z nim związanych oraz do muzułmanów i muzułmanek; wszelkie, wynikające z uprzedzeń, wrogie i dyskryminujące zachowania wobec osób wywodzących się z islamskiego kręgu kulturowego;

J

język nienawiści – tzw. mowa nienawiści; różne typy negatywnych emocjonalnie wypowiedzi, wymierzonych przeciwko grupom lub jednostkom ze względu na domniemaną lub faktyczną przynależność do grupy, powstających na bazie uprzedzeń;

język równościowy – język włączający, będący propozycją zmiany dotychczasowego systemu języka używanego przez większość, którego celem jest podkreślenie obecności w społeczeństwie osób i grup dotychczas niezauważanych czy marginalizowanych, a także włączanie perspektywy tych osób/grup;

K

komunikacja międzykulturowa – wymiana wiedzy, idei, myśli, pojęć i emocji między przedstawicielami różnych kultur, krajów, grup etnicznych czy narodowych, reprezentujących inne normy i wartości;

ksenofobia – niechęć, wrogość wobec obcych, innych (cudzoziemców i cudzoziemek, mniejszości etnicznych, narodowych, religijnych); postawa o podłożu lękowym, często  związana z wyobrażeniami, przekazami kulturowymi, stereotypami i uprzedzeniami;

ksenolatria – przeciwieństwo ksenofobii, oznacza uwielbienie obcych i inności kulturowej (cudzoziemców i cudzoziemek oraz mniejszości etnicznych, narodowych lub religijnych);

L

LGBTIQ – osoby należące do mniejszości seksualnych (od ang.: lesbian gay bisexual transsexual/transgender, intersexual, queer);

łańcuch dyskryminacji – mechanizm opisujący zależności przyczynowo-skutkowe między stereotypami, uprzedzeniami i dyskryminacją;

M

migracja – przemieszczanie się mieszkańców kraju lub regionu z przyczyn ekonomicznych, społecznych, politycznych etc.;

mizoginia – irracjonalne negatywne nastawienie mężczyzn wobec kobiet, którego komponentami są nienawiść, odraza, strach i wrogość;

monitoring – regularne jakościowe i ilościowe pomiary lub obserwacje zjawiska czy obecności np. substancji, przeprowadzane przez z góry określony czas;

mowa nienawiści – patrz: „definicja”

N

nacjonalizm – 1) postawa uznająca wyższość własnego narodu ponad inne narody, grupy społeczne, jednostki, lokalizująca naród w centralnym miejscu tożsamości osobistej i grupowej; 2) ideologia polityczna, według której podstawowym zadaniem państwa jest obrona interesów narodowych;

nawoływanie do użycia przemocy – stosowanie przemocy fizycznej lub groźby bezprawnej wobec grupy ludności lub nawet poszczególnej osoby, opartej na motywach dyskryminacyjnych;

nękanie – celowe, uporczywe i długotrwałe działanie skierowane przeciwko danej osobie, którego celem jest upokorzenie i dezorganizacja jej życia;

O

obszary dyskryminacji – obszary życia społecznego, politycznego, zawodowego i rodzinnego, w których występuje dyskryminacja ze względu na różne przesłanki, lub w których widoczne są nierówności czy stereotypy i uprzedzenia, mające swoje podłoże w uwarunkowaniach społeczno-kulturowych;

ofiara – osoba, która doznała szkody, odczuła złe skutki czegoś;

orientacja seksualna/ psychoseksualna – emocjonalny i seksualny pociąg do osób danej płci;

P

poradnictwo – zorganizowana forma udzielania pomocy i porad w jakimś zakresie;

prawa człowieka – koncepcja, zgodnie z którą każdemu człowiekowi przysługują pewne prawa, których źródłem jest przyrodzona godność ludzka, np.: prawo do życia, wolność słowa, wolność zrzeszania się, czy prawo do edukacji;

przeciwdziałanie dyskryminacji – szereg działań polegających na zapobieganiu nierównemu traktowaniu osób ze względu na ich przynależność do grup mniejszościowych;

przemoc – przewaga wykorzystywana w celu narzucenia komuś swojej woli, wymuszenia czegoś na kimś;

przestępstwa z nienawiści – przestępstwa natury kryminalnej, wymierzone w ludzi i ich mienie, w wyniku którego ofiara lub inny cel przestępstwa, są dobierane ze względu na ich faktyczne bądź domniemane powiązanie, związek, przynależność, członkostwo lub udzielanie wsparcia grupie wyróżnianej na podstawie cech charakterystycznych wspólnych dla jej członków, takich jak rasa, narodowość lub pochodzenie etniczne, język, kolor skóry, religia, płeć, wiek, niepełnosprawność fizyczna lub psychiczna, orientacja seksualna etc.;

R

rasizm –  uprzedzenie, którego podstawą jest rasa, charakteryzujące się obecnością postaw i przekonań o gorszej naturze osób przynależnych do innej rasy;

romofobia – strach przed Romami, dyskryminacja i niechęć w stosunku do Romów;

rzecznictwo – występowanie w imieniu kogoś lub czegoś lub popieranie kogoś lub czegoś (np. słabszych, niepełnosprawnych, niepełnoletnich, ale też pewnej sprawy lub pewnych wartości);

S

seksizm – pogląd o wyższości jednej płci nad drugą, która uzasadniana jest naturą lub kwestiami kulturowymi;

stereotyp – uproszczone przekonania dotyczące grupy społecznej lub jej członkini/członka, wyróżnionych na podstawie jednej cechy, np. płci, wieku, narodowości, wyznania, orientacji psychoseksualnej; stereotyp przypisuje pewne cechy, zachowania, role społeczne wszystkim członkiniom / członkom grupy społecznej, zacierając przy tym różnice indywidualne pomiędzy tymi osobami;

szowinizm – postawa umiłowania własnego narodu i wywyższania go ponad inne, skrajna postać nacjonalizmu;

T

tolerancja – poszanowanie i akceptowanie różnorodnych kultur i sposobów bycia; stan harmonii przy jednoczesnej różnorodności, otwartości, komunikacji, wolności myśli i słowa;

U

uchodźca – osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem, z powodu swojej rasy, religii, narodowości, grupy społecznej, przekonań politycznych znajduje się poza granicami kraju, którego jest obywatelem i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony państwa, którego jest obywatelem;

uprzedzenia – wroga, negatywna ocena lub osąd jakiejś grupy społecznej, wyróżnionej na podstawie jednej cechy, oparta wyłącznie na przynależności osób do tej grupy;

W

wielokulturowość – współistnienie różnych kultur na jednym terytorium, zwykle w jednym kraju;

wolność słowa – prawo do publicznego wyrażania własnego zdania oraz poglądów, a także jego poszanowania przez innych;

wrażliwość międzykulturowa – świadomość różnic występujących między kulturami oraz wyczucie w momencie, gdy następuje spotkanie taką różnicą;